چکیده: (شبکه نیازهای انسان)

برای دستیابی به تمدن اسلام، می‌بایست شبکه نیازهای انسان و بر اساس آن، شبکه سیستمهای تمدنی را به دست آوریم.

به نظر می‌رسد برای کشف شبکه نیازهای انسان می‌توان از مسیرهای مختلفی حرکت کرد که در نهایت با هم‌افزایی خروجی تمام آن مسیرها، به نقشه نسبتاً جامعی از شبکه نیازهای انسان دست پیدا خواهیم کرد.

یکی از راه‌های به دست آوردن شبکۀ «نیازهای انسان»، مراجعه به شبکۀ «پاسخهای نیاز انسان»، یعنی همان طبقه‌بندی علوم می‌باشد.

کلیدواژه ها: 

تمدن, شبکه نیازهای انسان, ارتباطات انسان, مسائل علوم, طبقه بندی علوم

نویسنده:

شیخ ابوالحسن بیاتی

تاریخ تدوین:

ربیع المولود / ۱۴۳۳ (بهمن ۱۳۹۰)

منتشر شده در:

…

بسم الله الرحمن الرحیم

جایگاه «طبقه‌بندی علوم» در چگونگی تولید شبکه نیازهای انسان

مقدمه

چگونه می‌توانیم شبکه نیازهای انسان را طراحی کنیم؟

این سؤالی است که پاسخ به آن برای طراحی و تولید سیستم‌های تمدنی ضرورت دارد؛ چرا؟

اگر تمدن، زندگی جمعی در سیستم های به هم پیوسته‌ای است که شبکه معرفتی، قانونی و فرهنگی واحدی را بوجود آورده‌اند؛ آنگاه جوهره یک تمدن، ساختارها و سیستم‌های به هم پیوسته آن خواهد بود.

بنابراین اگر به دنبال طراحی و تولید تمدنی برگرفته از گزاره‌های دینی هستیم تا زمینه‌ساز شکل‌گیری تمدن موعود اسلام شود، باید بر سیستم‌سازی و شبکه‌کردن سیستم‌های دینی متمرکز شویم.

و از آنجا که فرآیندهای موجود در هر یک از سیستم‌های فوق برای رفع نیازهای انسان شکل گرفته است، در قدم اول باید شبکه نیازهای انسان را به دست آوریم تا بر اساس آن، سیستم‌های یک تمدن را طراحی کنیم.

فرضیه بحث

برای به دست آوردن شبکه نیازهای انسان باید از راه‌های مختلفی جلو برویم که در نهایت با هم‌افزایی خروجی تمام آن راه‌ها، به نقشه نسبتاً جامعی از شبکه نیازهای انسان دست پیدا کنیم.

در این میان طبقه‌بندی علوم می‌تواند نقشه نسبتاً جامعی از نیازهای انسان به ما ارائه کند.

نقاط نفوذ به بحث:

دستیابی به «شبکه نیازهای انسان» در سه مرحله انجام خواهد شد:

۱. به دست آوردن «مصادیق نیازها»

کشف نیازهای انسان دو راه کلی دارد:

۱-۱. از طریق کشف مستقیم نیازها (استقراء)

در این طریق باید به دنبال استقراء مصادیق نیازهای انسان باشیم؛ این مصادیق از طریق جستجوی کلیدواژه‌های زیر در منابع، مصاحبه‌ها و پرسشنامه‌ها به دست می‌آیند:

سؤال، مسأله، پرسش، مشکل، اختلاف، بحران، آسیب، ناهنجاری‌، اختلال، دغدغه، انحراف، شبهه، کجروی‌، بیماری، معضل، راه‌حل، نیاز، درخواست، تقاضا، انتظار، تمایل، حساسیت، اهمیت، آمار، نگرانی، تأمین، خدمت، آرزو، اولویت، و …[۱]–[۲].

۱-۲. از طریق کشف غیر مستقیم نیازها

۱-۲-۱. از طریق بررسی «ارتباطات انسان»

طریق استقراء نیازها دچار مشکل عدم جامعیت در نگاه است؛ یعنی استقراء مستقیم (اگر استقراء تام نباشد) ما را دچار بخشی‌نگری و جزئی‌نگری خواهد کرد. آیا راهی برای خلاصی از این مشکل هست؟

پاسخ ما برای حل این مشکل استفاده از استقراء همراه با یک مکمل است، و آن مکمل نیز عبارت است از ترسیم یک طرح پیشینی که جامعیت نگاه ما را تضمین کند.

یک از نگاه‌های پیشینی منتهی به نیازهای انسان، بحث «ارتباطات انسان» است.

نیاز انسان نقصی است که در قیاس با یک هدف کمالی، مطلوبیت پیدا می‌کند؛ پس از اینکه نیاز ادراک شد به دنبال برطرف کردن آن می‌رویم؛ برای برطرف شدن نیاز، باید نقص را با کمال مرتبط کنیم؛ بنابراین برای برطرف شدن هر نیازی، یک ارتباط برقرار می‌شود؛ پس هر «ارتباط» حکایت از یک حوزه نیاز می‌کند.

بنابراین اگر سرشاخه‌های ارتباط انسان به دست بیاید، می‌تواند بالتبع حوزه‌های نیاز انسان را نیز مشخص کند. یعنی جاهایی که مصادیق نیاز انسان در آنجا وجود دارد.

۱-۲-۲. از طریق بررسی «پاسخ‌های موجود به نیازها»

همواره انسان به دنبال پیدا کردن پاسخی برای نیازهایش بوده است؛ این پاسخ‌ها در دسته‌های مختلفی به نام «علم» دور هم جمع شده‌اند.

بنابراین با مراجعه به هر یک از علوم، و تبدیل عناوین هر بخش از آن علم به مسأله‌ای که زمینه‌ساز تولید آن بخش شده است (= فهرست مسائل هر علم)، می‌توان بخشی از نیازهای انسان که در آن علم به آنها پاسخ داده‌اند را کشف کرد.

در این قسمت باید به فرهنگ‌های موضوعی قرآن و روایات نیز مراجعه کنیم و هر کدام از موضوعات را به مسأله‌ای که آن موضوع در پاسخ به آن مسأله هست تبدیل کنیم.

۱-۲-۳. راه‌های احتمالی دیگر مرتبط با نیاز انسان …

۲. به دست آوردن «شبکه نیازها» از زوایای مختلف

برای شبکه کردن نیازها باید بر اساس اصول طراحی یک سیستم و شبکه حرکت کنیم؛ اما پیش از آن لازم است که چند فضای دیگر را به عنوان زمینه‌ساز طراحی شبکه نیازها بررسی کنیم:

۲-۱. ارتباطات انسان:

دسته‌بندی ارتباطات انسان که به دنبال کشف نیازهای وی بود، می‌تواند تا حدودی نمایی از شبکه نیازهای انسان را ارائه کند.

۲-۲. طبقه‌بندی علوم

اگر به کمک طبقه‌بندی علوم، رابطه «پاسخ نیازهای انسان» را به دست آوریم، تا حدودی می‌توانیم رابطه «نیازهای انسان» را نیز کشف کنیم.

به همین ترتیب اگر بتوانیم طبقات کلی پاسخ‌ها (= علوم) را با نگاه خُردتر بررسی کنیم، تصویر خُردتری از نیازها را به دست خواهیم آورد.

۲-۳. گزاره‌های دین

جستجوی گزاره‌های دین برای یافتن گزاره‌ای که سرشاخه‌‌های نیاز انسان را بیان کرده باشد.

۲-۴. فضاهای مرتبط

مراجعه به فضاهایی که سعی کرده‌اند سرشاخه‌های اصلی نیازهای انسان را تعیین کنند و کشف منطق شبکه کردن آنها؛ فضاهایی مانند: آرمان‌شهرها، قانون اساسی ایران و سایر کشورها، شبکه وزارتخانه‌ها، نقشه جامع علمی کشور، و …

۳. شبکه کردن نیازها

پس از آنکه فضاهای مرتبط با شبکه نیازها مورد بررسی قرار گرفت و دید نسبتاً جامعی نسبت به زوایای مختلف آن به دست آمد اینک نوبت آن است که مجموعه نیازهای انسان را به دید «سیستم‌های مورد نیاز یک تمدن» دسته‌بندی و اولویت‌گذاری کنیم تا به شبکه مخروطی[۳] نیازهای انسان دست پیدا کنیم.

به بیان دیگر:

هر نیازی برای برطرف شدنش «فرآیند» می‌خواهد + فرآیندها در «سیستم‌ها» طرح می‌شوند

↓

حرکت برای رفع نیاز به زبان دیگر = «طراحی سیستم‌ها»

نتیجه بحث

به این ترتیب، «طبقه‌بندی علوم» با تبیین رابطه میان پاسخ‌هایی که به نیازهای انسان داده شده است، می‌تواند ترسیمی اولیه از رابطه میان نیازهای انسان هم ارائه کند که در طراحی «شبکه نیازهای انسان» تأثیر مستقیم خواهد داشت.

پی نوشت ها:

[۱]– معادل عربی این کلمات برای جستجو در منابع دینی لازم است.

[۲]– هر چه فهرست کلیدواژه‌های ما جامع‌تر باشد، به استقراء کامل‌تری دست پیدا می‌کنیم.

[۳]– مخروطی شدن این شبکه به خاطر وزنی است که هر کدام از سیستم‌ها به واسطۀ اولویت‌گذاری پیدا می‌کنند.