درآمدی بر جغرافیای تحصیل علوم دین

نویسنده:

شیخ ابوالحسن بیاتی و شیخ مجتبی خندق آبادی

تاریخ تدوین:

اول / رمضان المبارک / ۱۴۳۸ (۶ خرداد ۱۳۹۶)

ویرایش:

نسخهٔ پیش از انتشار ۲.۲

این تحقیق از سال ۱۴۲۵ق تا سال ۱۴۳۸ق و با حدود ۶۰۰۰ نفر- ساعت به انجام رسیده است.

بسم الله الرحمن الرحیم

درآمدی بر

جغرافیای تحصیل علوم دین

پیشنهادی برای «نقشۀ راه» تحصیل در حوزۀ علمیه

داستان از سال ۱۴۲۵ق (۱۳۸۳ش) شروع شد. مواجهه با یک بحران هویت و برنامه‌ریزی که معمولاً طلاب با آن روبرو می‌شوند! تنفس در فضایی با آیندۀ مبهم داشت سخت می‌شد که کتاب راهنمای تحصیل استاد شیخ عبدالحمید واسطی روح تازه ای در کالبدمان دمید. کتاب هنوز چاپ نشده بود و لطف استاد بود که شامل حال ما شد.
مباحثه و مباحثه و مباحثه و سپس از نو ساختن و آجر روی آجر گذاشتن برای دست یافتن به یک نقشۀ راه، ۱۳ سال ما را درگیر کرد. طبیعی است که به گاه نضج گرفتن مباحث، توجه محقّقین به کشف روابط و مؤلفه‌هاست و ممکن است به تولید ادبیات جدیدی در بیان مطالب منجر گردد. لذا آنچه در نهایت قلمی می‌شود ممکن است با زبان ساده و رایج ما قدری متفاوت باشد. از این رو بر آن شدیم تا آنچه به دست آمده است را در معرض نقد طلاب عزیز قرار دهیم تا زیر چکش نظرات شما و بر سندان نقد آبدیده شود و اگر خداوند مصلحت بداند زمینۀ انتشار عمومی آن را فراهم آورد.

درخواست از شما:
لطفاً هر گونه نقد و نظر را به آیدی مدیران کانال انتقال دهید؛ چه ناظر به ویراست محتوایی و چه ناظر به ویراست ادبی.

انتظار از ما:
از تک تک نظرات شما استفاده خواهیم کرد اما به خاطر مشغولیتهای فراوان فرصت پاسخ دادن به تمام سؤالات نیست. هر گاه فرصتی دست دهد و خداوند یاری کند برخی از مطالب را در کانال پاسخ و شرح خواهیم داد ان شاء الله.

رویکرد اصلی ما این بوده است که در عین استفاده از تجربیات بشری در حوزۀ برنامه‌ریزی و علوم تربیتی و … برای رسیدن به مطالب، ابتدا منطق تولید آنها را به دست آوریم و یا آن را بازسازی کنیم. بنابراین تلاش شده است از ارائۀ مطالب به صورت ذوقی و استقراییِ محض خودداری شود.
همچنین تلاش کرده‌ایم تا از لفّاظی و شرح و تفصیل بی‌جا پرهیز شود؛ فلذا به اقلّ توضیحات اکتفا شده است؛ إن شاء الله وافی به مقصود بوده باشد.
پیشنهاد ما به طور جدّ این است که کل محتوا مورد بررسی قرار گیرد، با این حال، در اینجا به نقاط برجسته‌تر اشاره‌ای می‌کنیم:
🔹 بررسی بسیار مهم و سرنوشت‌ساز و حیاتی معنای «تفقّه» و اینکه «تفقّه» بر اساس متون دینی، عبارت است از باز شدن چشم باطن انسان، و نه صرفاً تسلط بر علوم مدرسی حاضر.
🔹 استخراج اهداف کلان نظام تربیتی – آموزشی حوزۀ علمیه از متون دینی.
🔹 اشاره به سه رویکرد اساسی و زیربنایی برای پیشبرد اهداف کلان حوزه که عبارتند از: رویکرد تمدن سازی، رویکرد کشاورزی، رویکرد مهارت‌محوری.
🔹 طراحی رشتۀ اسلام شناسی و گرایش‌های اصلی آن بر اساس منطقی که برای آن تأسیس کرده‌ایم تا نقشه‌ای فرا روی طلاب قرار بگیرد که بستر و جغرافیای تحصیل علوم دین را شناسایی کرده و سپس در این نقشه به دنبال مأموریتی که برای خود تعریف می‌کنند، بروند.
🔹 تعیین مقاطع تحصیلی بر اساس منطقی که از بحث رفتارشناسی منتج شده است.
🔹 بررسی و تنقیح اشکال معرفت‌شناختی رویکرد رشتگی و تخصص‌گرایی موجود، و توصیه به رویکرد میان‌رشتگی و بررسی آثار اِعمال کردن این رویکرد در سازماندهی محتوای درسی.
🔹 توصیه به اتخاذ راهبرد «فراشناخت» برای یاددهی و یادگیری.
🔹 تبیین لایه‌های شناخت، گرایش، رفتار و شاخصه‌های قابل اندازه‌گیری و ارزیابی آن که زیربنای نظام ارزشیابی به حساب خواهند آمد.
🔹 تبیین اجمالی نظام ارزشیابی مطلوب

👈 بعد التحریر تأکید می‌کنیم که آنچه سیاهه شده است، صرفاً مطالبی است که تاکنون به ذهن قاصر اینجانبان رسیده است و جدّاً معترفیم که «همه چیز همگان دانند و همگان هنوز از مادر نه زاده‌اند»! لکن چنین احساس می‌شود که شاید این مطالب قدمی و لو اندک رو به جلو باشد إن شاء الله.

مباحث این نوشتار در دو قالب تنظیم شده است:

قالب اول محتوا را از زاویۀ دید یک طالب علم تنظیم کرده‌ایم که طلاب حوزهٔ علمیه فارغ از هیاهوی نظام مدیریتی حوزه، اگر بخواهند مسیر فراروی خود را شفاف ببینند، این جزوه شاید به آنها کمکی هر چند اندک کرده باشد.

قالب دوم عیناً همان محتوا را از زاویهٔ دید کسی که میخواهد دست به برنامه‌ریزی آموزشی و درسی بزند، تنظیم کرده است. این نسخه برای برنامه‌ریزان حوزه پیشنهاد می‌شود.